Achtergrondinformatie Najaarsconcert 2025
Wolfgang Amadeus Mozart (1756 - 1791)
Requiem - Mozart
Het Requiem van Wolfgang Amadeus Mozart (1756–1791) is een van de meest tot de verbeelding sprekende werken uit de muziekgeschiedenis. Niet alleen vanwege de aangrijpende muziek, maar ook door de mysterieuze omstandigheden waarin het is ontstaan. In de zomer van 1791 ontving Mozart van een onbekende boodschapper de opdracht een dodenmis te schrijven. Hij kende de opdrachtgever niet.
Mozart werkte in de zomer en de herfst van 1791 aan het Requiem terwijl hij tegelijkertijd druk was met andere opdrachten, waaronder de opera Die Zauberflöte. In november 1791 werd hij ernstig ziek. Hij bleef zo lang mogelijk aan de partituur schrijven, overtuigd dat hij zijn eigen dodenmis componeerde. Toen hij op 5 december 1791 overleed, was het werk nog lang niet voltooid. Vanaf het Sanctus heeft Mozart geen noot meer op papier gezet. En er is er nog nauwelijks iets geïnstrumentaliseerd. Er ligt op dat moment eigenlijk alleen een vlugge schets, een kaal geraamte.
Na de dood van haar man probeerde Constanze Mozart zoveel mogelijk kapitaal uit het werk te halen. Geen wonder, ze was zwanger en er waren grote schulden. Om het werk interessant te maken – en daardoor een hogere prijs te kunnen bedingen – stuurde zij het verhaal de wereld in dat Mozart de compositie al helemaal had voltooid. Maar we weten dat dat niet klopt.
Maar liefst vier componisten zijn door Constanze Mozart aangezocht om het Requiem te voltooien. Drie daarvan trokken zich al snel weer terug. Ze vreesden een blamage omdat het hen onmogelijk leek om de partituur binnen het door Constanze gestelde tijdsbestek te voltooien. Alleen Süßmayr, een leerling en assistent van Mozart, durfde het aan. Hij werkte uitzonderlijk snel. De partituur was een kleine drie maanden na Mozarts dood klaar.
Er zijn sindsdien door de jaren heen veel mensen geweest die de versie van Süßmayr sterk hebben bekritiseerd. En er zijn veel componisten geweest die na lange studie met een versie zijn gekomen waarvan ze dachten dat die beter paste bij de compositie-inzichten van Mozart aan het einde van zijn leven.
De uitvoering die Toonkunst Heerenveen laat horen is die vanuit de visie van de jonge Franse componist Pierre-Henri Dutron. Deze Requiem-versie van Dutron is internationaal zeer geprezen. Hij heeft het Requiem uitgewerkt in de zogenaamde pathetische stijl, iets wat de grote Mozart kenner René Jacobs met hem deelt. Niet voor niets werken zij intensief samen. Die samenwerking krijgt een vervolg in een unieke CD opname.
Peteris Vasks (1946 - )
Dona nobis pacem - Vasks
Het componeren van zijn Pater Noster deed iets in Peteris Vasks ontbranden. Vasks zette het Dona nobis pacem (‘Geef ons vrede’) op muziek in 1996.
"Slechts drie woorden - 'Geef ons vrede', zegt Vasks, “maar hebben we dan meer nodig?”.
Het is aantoonbaar een van de kortste, meest intense gebeden, en toch, “deze woorden zijn zo alles omvattend".
Daar waar sommige van de koorwerken van Vasks modernistische, experimentele technieken hebben verkend, keert hij in zijn religieuze muziek terug naar meer traditionele methodes.
“Met simpele, eerlijke klanken wil ik uitdrukken dat wat het eenvoudigste en meest essentieel is”.
Vasks gebruikt bij zijn kerkmuziek het liefst alleen strijkers, dat geeft voldoende "zwaarte" aan de compositie, maar houdt tevens de muziek licht.
Daarbij, al dat experimenteren was onderdeel van een proces dat hij door moest maken in zijn jongere jaren. Die tijd was voorbij.
Het Dona nobis pacem verrijst langzaam vanuit de meest eenvoudige klanken – puur.
Arvo Pärt (1935 - )
Salve Regina - Pärt
Spiegel im Spiegel is misschien wel het bekendste stuk van een hedendaagse componist. Arvo Pärt schreef dit wonderschone werk in 1978.
En dat was een bijzonder jaar voor de Estse componist: het markeerde het einde van een periode waarin hij een volledig teruggetrokken bestaan leidde en een creatieve crisis doormaakte.
In acht jaar van bezinning ging hij op zoek naar een nieuwe muzikale stijl, verdiepte zich in Gregoriaans gezang en bekeerde zich tot de orthodoxe kerk.
Het resultaat: de minimalistische, diepzinnige en geheel eigen stijl waar hij beroemd mee is geworden.
Een stijl die met heel weinig middelen alles zegt: dat is de zogeheten tintinnabuli-stijl.
Eén melodie beweegt stapsgewijs, plus een partij die alleen maar een drieklank speelt - een samenklank van drie tonen.
De muziek is vaak langzaam en heeft een meditatief karakter. De naam van Pärts stijl is afgeleid van het Latijnse 'tintinnabulum', wat 'klokje' of 'bel' betekent.
De dirigent Paul Hillier beschreef dit effect als "een enkel moment uitgespreid over de tijd".
Het Salve Regina is geschreven ter gelegenheid van de 75e verjaardag van Hubert Luthe, toen nog bisschop van Essen (D). Arvo Pärt schreef een achtstemmig Salve Regina, dat tegelijkertijd door een kinderkoor, een vrouwenkoor, een mannenkoor en gemengd koor uitgevoerd moest worden.
Het Toonkunstkoor Heerenveen voert het Salve Regina uit in de versie voor gemengd koor en orgel.